خوشه بندی اقتصادی؛ نگرانی جدید خانواده ها

در روزهای اخیر بحث های مربوط به تقسیم بندی خانوارهای ایرانی در گروه های مختلفی که خوشه نامیده شده اند، سردرگمی هایی را به دنبال داشته است.

بعد از آن که محمد مدد، رییس مرکز آمار ایران اعلام کرد که خوشه بندی خانوارهای ایرانی نهایی شده و افراد می توانند با مراجعه به سایت این مرکز از وضعیت خوشه خودشان باخبر شوند، واکنش های مختلفی نشان داده شد.

از جمله تعدادی از افرادی که طبق داده های مرکز امار ایران در خوشه سوم قرار گرفته بودند و گفته می شد که یارانه نقدی به آنها تعلق نمی گیرد، به گونه ای اعتراض خود را اعلام کردند و حتی گزارش هایی از تجمعات اعتراضی در برخی شهرهای ایران منتشر شد. اما در نهایت، نمایندگان مجلس شورای اسلامی گفتند که نباید بر اساس این تقسیم بندی ها در باره پرداخت یارانه نقدی به افراد تصمیم گیری کرد.

محمد مدد، رییس مرکز آمار ایران گفته است که فرض اولیه این است که در مرحله اول ۷۰ درصد خانوارهای کشور که در خوشه های اول و دوم هستند، زیرپوشش یارانه نقدی قرار می گیرند و بقیه از خدمات غیرنقدی استفاده می کنند. اما خوشه های اول و دوم، چه افراد و خانواده هایی را شامل می شوند؟

خانواده های یک تا دو نفر از سوم تا پنجم بهمن ماه فرصت داشتند از وضعیت خوشه بندی شان مطلع شوند. زهرا، از زنان سرپرست خانوار در ایران است که به همراه دختر دانشجویش زندگی می کند. او روز سوم بهمن به سایت مرکز آمار ایران مراجعه کرده است و می گوید که طبق داده های این مرکز، خانواده دو نفره آنها در خوشه سه قرار گرفته است.

او می گوید: "زمانی که می خواستیم فرم مخصوص اعلام وضعیت خانوار را پر کنیم، کپی اجاره نامه مان را تحویل دادیم. در همان فرم مشخص شد که اجاره مسکن و قسط وامی که ماهانه پرداخت می کنیم، بیشتر از حقوق من است، اما در نهایت، من را جزو خوشه سه حساب کرده اند، یعنی جزو گروه های پردرآمد هستم."

مراجعه به داده های مرکز آمار ایران برای خیلی های دیگر هم نتیجه مشابهی داشت. به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) کارمندان بانک و یک اداره خصوصی در سمنان هم که از کارمندان متوسط هستند، در خوشه ۳ یعنی دهک‌های بالای درآمدی قرار گرفته‌اند، درحالی‌که بیشتر آنها خانه و خودروهایشان را با وام بانکی خریده اند.

هانیه از کارمندان آموزش و پرورش است و به گفته خودش در ماه بیشتر از ۳۰۰ هزار تومان درآمد دارد. او هم که در خوشه بندی اخیر، در خوشه سوم قرار گرفته است، این موضوع را مطرح می کند که "در خوشه بندی بر اساس درآمدها، افرادی را که درآمد بالای ۱۳۰ هزار تومان دارند، در گروه پردآمدها قرار گرفته اند، در حالی که در شرایط کنونی بعید است کسی حقوق کمتر از ۱۳۰ هزارتومان داشته باشد."

غلامرضا کیامهر، تحلیلگر اقتصادی هم خوشه بندی خانوارها را ادبیات جدیدی می خواند که به تازگی وارد بحث های اقتصادی ایران شده است. او می گوید: "با مبنا قرار دادن مطالبی که تاکنون اطلاع رسانی شده است، ظاهرا خوشه بندی خانوارها بر مبنای ده دهک اقتصادی رایج برای محاسبات اقتصادی و وضع معیشتی و درآمدی اقشار مختلف جامعه انجام شده است، ولی موضوع اصلی این است که این دهک ها و خوشه بندی را مرکز آمار ایران ارائه کرده است و نهادها و مسولان دیگر هنوز آن را تایید نکرده اند."

خوشه بندی خانوارهای ایرانی، اعتراض و انتقاد نمایندگان مجلس شورای اسلامی را هم به دنبال داشت؛ از جمله رضا عبداللهی رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس به خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) گفت که بحث خوشه بندی در قانون مصوب مجلس مطرح نشده است.

نمایندگان مجلس شورای اسلامی به این موضوع اشاره کرده اند که طبق قانون هدفمند کردن یارانه ها که به تازگی تصویب شده، دولت مجاز است یارانه های پرداختی به مردم را در قالب پرداخت نقدی وغیرنقدی به سرپرستان خانوارها پرداخت کند.

اما چرا این خوشه بندی ها اهمیت پیدا کرده است؟ غلامرضا کیامهر به توضیحات مقامات دولتی اشاره می کند که دریافت کردن یا نکردن یارانه های نقدی را به خوشه ای که یک خانوار در آن قرار گرفته است، مشروط کرده اند. او می گوید: "طبق این اظهارات، یارانه های نقدی شامل افرادی می شود که در خوشه های اول و دوم قرار گرفته اند."

او یادآور می شود: "بر اساس اطلاعاتی که تاکنون منتشر شده است، خانوارهایی که در خوشه های سوم قرار گرفته اند هم کمک هایی مثل تامین اجتماعی و یارانه های غیرنقدی دریافت خواهند کرد، ولی هنوز در این باره تصمیم گیری نشده است و طبیعی است که افرادی در باره نوع خوشه ای که در آن قرار گرفته اند، حساس شوند."

هنوز خبری رسمی در باره میزان یارانه های نقدی که احتمالا به خانوارها در خوشه های اول و دوم پرداخت خواهد شد، منتشر نشده است، ولی گفته می شود که رقمی بین ۲۰ تا ۷۰ هزار تومان به ازای هر عضو خانواده خواهد بود. اما آیا این رقم در حل مشکلات اقتصادی خانواده ها موثر است؟ پاسخ هانیه به این سوال، منفی است.

او می گوید: "الان برای خرید یک نان سنگک باید ۵۰۰ تومان پرداخت کرد. اگر خانواده ده نفره ای که درآمدشان کمتر از ۱۳۰ هزار تومان است و در خوشه اول یا دوم قرار گرفته است، بخواهد برای مصرف روزانه اش سه تا چهار نان سنگک بخرد، آخر هر ماه با مشکل روبه رو می شود."

هانیه اضافه می کند: "بقیه هزینه های ماهانه خانواده ها را هم باید اضافه کرد؛ برای خرید هر کیلو پنیر تبریز ۷ تا ۸ هزار تومان، برای خرید هر کیلو گوشت ۱۶ تا ۱۷ هزار تومان و برای خرید هر کیلو برنج ارزان درجه سه بین دو تا چهار هزار تومان باید پرداخت کرد. اینها هزینه های ثابت هر خانواده ای است که به نظر نمی رسد با پرداخت ۲۰ هزار تومان برای هر عضو خانواده جبران شود. ضمن آن که باید هزینه اجاره مسکن و پول قبض های برق و آب و گاز را هم اضافه کرد."

اما تقریبا قرار است همزمان با پرداخت یارانه های نقدی، تغییر دیگری هم اتفاق بیافتد و یارانه هایی که به طور غیرمستقیم به مصرف کنندگان داده می شود، قطع خواهد شد. زهرا در واکنش به خبرهایی که در این باره منتشر می شود، می گوید که این تغییر به نفع خانواده هایی با درآمد متوسط نیست. او به همراه دختر دانشجویش زندگی می کند و از زنان سرپرست خانوار به شمار می رود. او می گوید: "طبق قبضی که باید برای مصرف ماهانه برق پرداخت کنم، مصرف برق ما بدون یارانه بیشتر از ۱۹ هزار تومان است و ما فقط باید ۲ هزار و ۱۰۰ تومان از این رقم را پرداخت کنیم. یعنی نزدیک به ۱۷ هزار تومان یارانه ای است که به ما تعلق گرفته است و اگر بخواهند این یارانه را به همراه یارانه آب و گاز حذف کنند، آخر هر ماه، بعد از کنار گذاشتن اجاره مسکن و شهریه دانشگاه دخترم، برای خرید مصرف روزانه به مشکل برمی خوریم."

با این حال، به نظر می رسد هنوز راه درازی تا اجرای کامل قانون هدفمند کردن یارانه ها باقی است و به گفته غلامرضا کیامهر، یارانه های پرداختی دولت به یکباره حذف نخواهد شد، او توضیح می دهد: "طبق قانون، لایحه هدفمند کردن یارانه ها قرار است به تدریج و در طول برنامه پنجم توسعه انجام شود و اینطور نیست که در سال اول اجرای آن، یارانه تمام کالاهای مشمول یارانه به طور ضربتی حذف شود."

او اضافه می کند: "این لایحه به طور مستقیم با شرایط زندگی مردم در ارتباط است و بهترین کار این است که قبل از هر اقدامی، با اطلاع رسانی شفاف، شرایط موجود و وضعیتی که پیش خواهد آمد، به مردم توضیح داده شود تا نگرانی کمتری بین خانوارها به وجود بیاید."

بي بي سي